|
Efes Antik Kenti'nin Kuruluşu Cilalı Taş Devri dönemine denk gelen MÖ 6000 yıllarına dayanır. MÖ 10. yüzyılda eski Arzava başkentinin yerine Attik ve İyonyalı Yunan kolonileri tarafından inşa edilmiştir. Bahsi geçen Arzava, Geç Tunç Çağı'nda Batı Anadolu'da Göller Bölgesi'nden Ege Denizi'ne kadar uzanan kuşakta kurulmuş bir devletir. Attik veya Attika ise Yunanistan'da Atina, Doğu Attika, Batı Attika ve Pire illerinin içinde bulunduğu, Yunanistan'ı oluşturan 13 idari bölgeden biriydi.
1996 yılında Selçuk, Aydın ve Efes yol üçgeninin yaklaşık 100 m kadar güney batısında, Derbent Çayı'nın kıyı bölgesinde Çukuriçi Höyüğü saptanmıştır. Arkeolojik araştırma ve kazılar sonucu, bu höyükte taş ve bronz baltalar, iğneler, açkılı seramik parçaları, ağırşaklar, obsidien ve sileks, deniz kabukluları, öğütme ve perdah aletleri bulunmuştur. Çukuriçi Höyüğünde Neolitik dönemden Erken Bronz Çağına kadar bir yerleşim ve yaşam yeri olduğu saptanmıştır. Aynı tür malzemeler yine Selçuk - Kuşadası yolunun yaklaşık 8. km'sinde Arvalya Deresi'nin olduğu bölgede Arvalya Höyüğü saptanmıştır. Çukuriçi ve Arvalya höyüklerinde saptanan eserler ile Efes'in yakın çevresinin tarihinin Neolitik Dönem'e kadar ulaştığı arkeolojik araştırmalarla saptanmıştır.
MÖ 1050 yıllarında Yunanistan'dan gelen göçmenlerin de yaşamaya başladığı liman kenti olan Efes, MÖ 560 yılında Artemis Tapınağı çevresine taşınmıştır. Bugün tarihi turistik geziler yapılan Efes ise Büyük İskender'in generallerinden olan Lisimahos tarafından MÖ 300 yıllarında kurulmuştur. Şehir ayrıca Roma'dan özerk bir şekilde Apameia Kibotos şehri ile ortak para bastırmıştır. Bu şehirler klasik dönemdeki Küçük Asya adı verilen bölgede yarı özerk davranmaya başlamışlar. Lisimahos, kenti Miletli Hippodamos'un bulduğu "Izgara Plan"a göre yeniden kurmuş ve bu plana göre, kentteki bütün cadde ve sokaklar birbirini dik kesecek şekilde revize etmişlerdir.
Hellenistik ve Roma çağlarında en görkemli dönemlerini yaşamış olan Efes, Roma İmparatoru Augustus zamanında, Asya Eyaleti'nin başkenti olmuş ve nüfusu o dönem 200.000 kişiyi aşmış, bu dönemde her yer mermerden yapılmış anıtsal yapılarla donatılımıştır. 4. yüzyılda limanın dolmasıyla beraber Efes'te ticaret gerilemeye başlamıştır. İmparator Hadrianus, limanı birkaç kez temizletmiş, ve liman kuzeyden gelen Marnas Çayı ve Küçük Menderes nehrinin getirdiği alüvyonlarla dolmuş ve Efes denizden uzaklaşmıştır. Ancak 7. yüzyılda Araplar bu kıyılara gelerek Efes kentine saldırmışlardır. Daha sonra Bizans döneminde tekrar yer değiştiren ve ilk kez kurulduğu yer olan Selçuk'taki Ayasuluk Tepesi'ne gelen Efes, 1330 yılında Türkler tarafından alınmış, Aydınoğullarının merkezi olan Ayasuluk, 16. yüzyıldan itibaren giderek küçülmeye başlamıştır. Günümüzde ise bölgede Selçuk ilçesi bulunmaktadır.
Şehir antik Dünyanın Yedi Harikası'ndan biri olan yakındaki Artemis Tapınağı ile ünlüdür. Diğer birçok anıtsal yapı arasında yer alan Celsus Kütüphanesi ve 25.000 seyirci alabilen II. Claudius zamanında başlanıp, Trajan döneminde tamamlanan antik tiyatro da bulunmaktadır. Efes şehri, İncil'de adı geçen Asya'nın yedi kilisesinden biri olarak belirtilmiş ve Yuhanna İncili'nin de burada yazılmış olabileceği varsayılmıştır.
Şehir 5. yüzyılda birkaç Hristiyan konsilinin yeriydi. MS. 263 yılında Gotlar tarafından yıkıldı ve yeniden inşa edilmesine rağmen limanın Küçük Menderes nehri tarafından yavaş yavaş silinmesi nedeniyle şehrin ticaret merkezi olarak önemi de azalmıştır. MS 614'te yaşanmış şiddetli bir depremde kısmen tahrip olmuştur. Günümüzde Efes harabeleri kısmen Adnan Menderes Havalimanı'ndan ve Kuşadası Limanı'ndan yaklaşık 30 km güneyinde bulunmaktadır.
Efes Antik Kenti, 1994 yılında UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi'ne dahil edilmiş daha sonra 2015 yılında da Dünya Mirası olarak tescil edilmiştir.
Kaynak:
WIKIPEDIA (tr.m.wikipedia.org)
İZMİR İL KÜLTÜR VE TURİZM MÜDÜRLÜĞÜ (izmir.ktb.gov.tr)
|
